Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie?
Problematyką dotyczącą mieszkalnictwa społecznego zajmuję się od kilkunastu lat. I nawet jeśli w ostatnich latach stała się bardziej popularna w europejskiej debacie publicznej, w dalszym ciągu mogę stwierdzić, że brakuje powszechnie używanej i jednoznacznej definicji tego pojęcia. Zwyczajowo obejmuje ono dziś zarówno zwykle mieszkalnictwo publiczne, jak też mieszkalnictwo czynszowe o umiarkowanym zysku. Czasem odnosi się ono do całości mieszkalnictwa subwencjonowanego, a w kontekście socjalnym dotyczy „schronienia”, czy „mieszkania tymczasowego”. Współcześnie termin „społeczny / socjalny” jest różnie traktowany i odnosić się może do mieszkań: dostępnych, zaspokajających potrzeby, przyjaznych otoczeniu, spółdzielczych; przypisanych do statusu, grupy społecznej, pozycji; społecznych, odpowiednich dla grupy społecznej; kategorii socjalnej odpowiedniej do społecznej poprawności; poprawiających warunki mieszkaniowe.
Tak szeroko ujmowana problematyka dotycząca mieszkalnictwa społecznego w Polsce w dalszym ciągu nie przebiła się do głównego nurtu debaty publicznej. Z dzisiejszej perspektywy można stwierdzić zatem, że w dalszym ciągu, pomimo blisko 30 lat po transformacji ustrojowej, przypomina ona yeti: wszyscy wiedzą, że gdzieś jest, jednak nikt go / jej nie widział…. Mieszkalnictwo w Polsce zasadniczo jest sprawą indywidualną i prywatną, a tylko niewielka część, która może być określana jako „mieszkalnictwo społeczne”, w praktyce funkcjonuje jako część sektora mieszkaniowego, która otrzymuje od państwa (rządu lub samorządu) określone korzyści w celu zmniejszenia finalnego kosztu pokrywanego przez beneficjentów.
Tymczasem w krajach Europy Zachodniej polityka mieszkalnictwa społecznego jest konsekwentnie realizowane od wielu dekad w celu zapewnienia mieszkań tym, którzy nie są w stanie znaleźć odpowiednich i możliwych do wynajęcia lokali na wolnym rynku. Dodatkowo celem sektora publicznego jest wspieranie własności mieszkań i domów dla ludzi o niskich dochodach w celu udzielania im pomocy w stabilizowaniu warunków życiowych. Dotowane budownictwo mieszkaniowe stanowi być może najważniejszy obszar polityki społecznej integracji i często jedyny środek pomocy dla osób samotnie wychowujących dzieci, w podeszłym wieku, o niskich dochodach lub dotkniętych bezrobociem, czy z doświadczeniem migracyjnym. Tym samym ma pomóc w zachowaniu równowagi społecznej, głównie w miastach, zapewnić wysoką jakość życia po rozsądnych cenach oraz wspierać zrównoważony rozwój miast. W realizacji takich celów mieszkaniowych uczestniczy wielu partnerów: państwo, samorządy lokalne, organizacje pozarządowe, inwestorzy prywatni i właściciele mieszkań. Ich rola i kompetencje są różne.
A jednak istnieje!
Przebywając w Utrechcie w ramach partnerstwa mojej Alma Mater oraz Hogeschool Utrecht związanego z realizacją programu ERASMUS+ spotkałam się m.in. z moimi kolegami, z którymi wspólnie realizujemy projekt „Co-creation of Public Services in Europe” (CoSIE). Spotkanie to, poza zwyczajowym omówieniem bieżących i przyszłych zadań projektowych, stało się dla mnie okazją do poszerzenia horyzontów w zakresie mieszkalnictwa społecznego. Podczas zorganizowanej dla mnie wizyty studyjnej przez Woonpartners Midden-Holland (specjalne podziękowania dla Evy, René, Astrid, Suzan i wszystkich, których miałam przyjemność poznać w tym dniu i którzy zechcieli podzielić się ze mną swoją wiedzą i doświadczeniem) zobaczyłam kilka projektów dotyczących mieszkalnictwa społecznego seniorów. Ze względu na ich specyfikę (m.in. inna kultura prawna, stopień zamożności społeczeństwa w Holandii, kultura narodowa, podejście do osób starszych i ich roli we współczesnym społeczeństwie) nie wszystkie pomysły mogą zostać wprost przeniesione na polski grunt i rodzimą praktykę. Jednak kilka z nich dadzą się stosunkowo łatwo zaadoptować w moim kraju.
Oto jeden z przykładów: kompleks mieszkaniowy Anny Frank w Waddinxveen, którego właścicielem jest spółka komunalna reprezentowana przez 6 gmin: Waddinxveen, Gouda, Alphen aan den Rijn oraz Zuidplas Woonpartners Midden-Holland. Kilka wysokich budynków mieszkaniowych liczących łącznie 144 jednostek, wybudowanych w latach 70tych, wymagało dostosowania do aktualnych potrzeb mieszkańców: głównie osób powyżej 65 roku życia, najczęściej samotnych, w różnej kondycji zdrowotnej. Ze względu na ograniczone możliwości finansowe spółki 10 lat temu podjęto decyzję o modernizacji w celu podniesienia jakości życia i zwiększenia atrakcyjności i bezpieczeństwa. Pierwszym krokiem była modernizacja elewacji połączona z termoizolacją i uatrakcyjnieniem elewacji. Kolejnym – nowa koncepcja przestrzeni wspólnych – poza kwestią zwiększenia bezpieczeństwa przeciwpożarowego (odpowiednie systemy) i komfortu funkcjonowania (windy i przestrzenie dla osób o ograniczonych możliwościach poruszania się) – postawiono na wykorzystanie atrakcyjnych materiałów dekoratorskich (farby, fototapety oraz wykładziny), aby zwiększyć przytulność i nadać indywidualny charakter miejsc, które dotychczas stały puste (klatki schodowe, korytarze) i nie zachęcały do wspólnego spędzania czasu. Trzecim, kluczowym działaniem, było wyodrębnienie miejsc, w których mieszkańcy zaczęli przebywać: poczekalnia przy wejściu, klub mieszkańca połączony z możliwością organizacji spotkań, przestrzeń z wyodrębnioną kuchnią do organizacji większych przedsięwzięć, czy specjalnie przystosowane mieszkanie do rehabilitacji i rekonwalescencji dla mieszkańców powracających do zdrowia. Istotną rolę w kompleksie pełni zintegrowane z blokiem, specjalnie dobudowane centrum integracji społecznej, które otwarte jest nie tylko na mieszkańców kompleksu Anny Frank, ale na całą lokalną społeczność. Prowadzone i wspierane jest przez fundację angażującą licznych wolontariuszy, a finansowane ze środków gmin. W budynku, który zwiedzaliśmy, mieszka 200 osób, przy czym średnia wieku wynosi 77.
Z perspektywy koncepcji współtworzenia taki model wydaje się być ideałem.
Projekt mieszkalnictwa społecznego seniorów, który może być inspiracją dla polskiego pilotażu we Wrocławiu.
Staremu, szaremu i zniszczonemu budynkowi wybudowanemu blisko 50 lat temu nadano nowoczesny sznyt. Szary i zaniedbany jak dotąd moloch przeistoczył się w apartament owiec z pazurem 🙂
Zmodernizowana klatka schodowa zaprasza mieszkańców i gości. Dobudowana przeszklona witryna dodaje nowoczesności staremu obiektowi.
Wysoki budynek mieszkaniowy jest zintegrowany z otoczeniem. Pięknie zadbane przestrzenie zielone. Ale przecież nie trzeba o tym pisać. To przecież Holandia 🙂
Nie, to nie galeria sztuki. To wejście do budynku mieszkaniowego w kompleksie Anny Frank.
Nie, to nie entrée do super eleganckiego hotelu. To ponownie wejście do wizytowanego budynku. Tu mieszkańcy np. czekają na autobus lub taksówkę. Lub po prostu spotykają się na sąsiedzkie pogaduchy.
Każde z 8 pięter ma swoją kolorystykę i – najczęściej zabawną – aranżację podkreśloną fototapetą.
A to wyodrębniona podczas prac modernizacyjnych wspólna przestrzeń na jednej z niższych kondygnacji. Służy m.in. do organizacji spotkań samorządu mieszkańców.
Przyjemnie, prawda?
Planszówki są popularne zawsze i wszędzie. Tu dodatkowo do częstego z nich korzystania zachęca przestrzeń dostępna dla wszystkich mieszkańców.
Każde piętro jest inne. I na każdym można poczuć się jak w domu: jasno, ciepło, zapraszająco.
Nie zawsze można pomieścić się z większą imprezą w niewielkim mieszkaniu. Wówczas można skorzystać ze wspólnej i w pełni do tego dostosowanej przestrzeni dostępnej w budynku.
A jeśli wrócimy do domu po dłuższym pobycie w szpitalu, nie mamy warunków, by zaprosić sąsiadów, korzystać z opieki specjalistów i chcemy uczestniczyć w życiu społecznym bloku, możemy skorzystać z mieszkania tymczasowego.
O tym, że mieszkanie jest w pełni wyposażone i dostosowane do potrzeb osób w specyficznej sytuacji życiowej, nie wypada pisać.
I jeszcze dla porównania: Zdjęcia „Przed” i „Po” wywieszone są w klatce schodowej na kolejnych kondygnacjach. Tu tylko kilka przykładów
Ale w kompleksie mieszkaniowym Anny Frank mieszkalnictwo społeczne oznacza coś jeszcze.
Na parterze znajdują się jeszcze punkty medyczne, rehabilitacyjne i… biblioteka.
Z budynkiem mieszkalnym zintegrowane jest centrum aktywności lokalnej prowadzone przez fundację, w której wolontariusze dbają o organizację czasu wolnego seniorów.
W centrum znajdują się przestrzenie mniejsze, większe, sale, w których organizowane są wydarzenia, kulturalne, integracyjne, religijne.
Nie wszystkie miejsca oferujące przestrzeń do integracji sąsiedzkiej zostały pokazane na zdjęciach: np. sala bilardowa, pełna graczy w dniu wizyty, czy sala do gier planszowych „okupowana” przez sympatyków „Bingo”.
I jeszcze przestrzeń na wolnym powietrzu, tu nie za bardzo widoczna. Warto wspomnieć, że mieszkańcy nie partycypują w kosztach infrastruktury społecznej.
Poszukiwany, poszukiwana…
Tak rozumiane mieszkalnictwo społeczne w Polsce nie istnieje. Tym samym wyzwaniem staje się wypracowanie odpowiednich form zamieszkiwania i źródeł finansowania mieszkań dla osób o przeciętnych i niższych dochodach. Wyzwaniem jest również upowszechnienie idei mieszkalnictwa społecznego jako miejsca społecznej integracji w sąsiedztwach. Stąd nasz pomysł, aby w ramach projektu CoSIE podjąć temat mieszkalnictwa społecznego i wprowadzić go do głównego nurtu rozważań dotyczących polityki senioralnej, polityki mieszkaniowej i polityki lokalnej.
W ramach planowanego przez nas pilotażowego programu mieszkalnictwa społecznego na osiedlu Popowice we Wrocławiu pragniemy zachęcić głównych interesariuszy (magistrat, spółdzielnię mieszkaniową, deweloperów, mieszkańców, organizacje społeczne i kościelne) do wypracowania własnej definicji tego pojęcia. To będzie nasze lokalne yeti, które chcemy sprowadzić do naszego miasta i do Polski oraz stworzyć mu optymalne warunki do dalszego rozwoju…
Aldona Wiktorska-Święcka
dr hab. z zakresu nauk o polityce, MBA,
pracownik naukowy, Uniwersytet Wrocławski
Wszystkie zdjęcia wykonane zostały podczas wizyty studyjnej przez autorkę i wykorzystane za zgodą Woonpartners Midden-Holland. Maj 2018.
